PROVENANCE
Private Collection, Germany, 1927
Anonymous sale, Julius Stern, Kunst Auktionshaus, Dusseldorf, June 11, 1932, lot 164
Private Collection, New York, until 1984
Their sale, Phillips, New York, May 16, 1984, lot 370, where acquired by
Oliver T. Banks, New York and thus by inheritance until the present time

EXHIBITED
Princeton, New Jersey, Princeton University, In Celebration: Works of Art From the Collections of Princeton Alumni and Friends of The Art Museum, February 22 – June 8, 1997, no. 153
Raleigh, North Carolina, North Carolina Museum of Art, Saints and Sinners, Darkness and Light, Caravaggio and his Dutch and Flemish Followers, September 27 – December 13, 1998, and traveling to the Milwaukee Art Museum, and The Dayton Art Institute, no. 39

LITERATURE
Photocertificate as Matthias Stomer by Dr. Hermann Voss, dated Berlin, April 20, 1927
Hofstede de Groot fiche, card no. 1517962, box no. 249, Matthäus Stomer at data.rkd.nl/collections
Henri Pauwels, “De Schilder Matthias Stomer” in Gentse Bijdragen tot de Kunstgeschiedenis, De Sikkel, Antwerp, 1953, pp. 172 – 173, 175, no. 16, illustrated
Benedict Nicolson, “Stomer Brought Up to Date” in The Burlington Magazine, volume 119, no. 889, April 1977, p. 242, no. 81
Benedict Nicholson, “Matthias Stomer” in The International Carravaggist Movement, Phaidon, Oxford, 1979, p. 96
Benedict Nicholson, “Matthias Stomer” in Caravaggism in Europe”, volume I, Umberto Allemandi & C., 1989 p. 186, below no. 1499
Jill Guthrie, “Matthias Stomer” in In Celebration: Works of Art from the Collections of Princeton Alumni and Friends of the Art Museum, Princeton University, The Museum Princeton University, 1997, pp. 130, 157, no. 153, illustrated, (loaned in memory of Oliver T. Banks)
Dennis P. Weller, “Matthias Stom [Stomer]” in Sinners & Saints, Darkness and Light, Caravaggio and his Dutch and Flemish Followers, North Carolina Museum of Art, 1998, pp. 202 – 204, no. 39, illustrated (from the collection of Mr. & Mrs. Oliver T. Banks)

Er is zeer weinig bekend over het leven van Matthias Stom. Hij was een van de jongste Nederlandse Caravaggisten en behoorde tot de laatsten die deze traditie in stand hielden. Men heeft altijd aangenomen dat hij rond 1600 in Amersfoort werd geboren, al bestaat er geen enkel document dat deze veronderstelling bevestigt. Stoms vroegste werken doen vermoeden dat hij zijn opleiding kreeg in Utrecht, in de laat-manieristische stijl van Abraham Bloemaert en Joachim Wtewael. Het meest invloedrijk was echter de aanwezigheid van Gerard van Honthorst in Utrecht na 1621, die meer dan tien jaar in Italië had doorgebracht en werkte in de stijl van Caravaggio. Gedurende Stoms gehele carrière bleef de invloed van Honthorsts oeuvre voelbaar.[1]

Er bestaan documenten waaruit blijkt dat Stom in 1630 in Rome verbleef. Enige tijd later verhuisde hij naar Messina, en rond 1631 naar Napels, waar hij tot 1640 woonde. Nog vóór 1631 was de kunstenaar actief in Palermo en Sicilië, waar hij schilderijen maakte voor kerken in Palermo, Messina en Monreal. Tussen 1646 en 1649 kocht Antonio Ruffo, een edelman uit Messina – voor wie Rembrandt later Aristoteles met de buste van Homerus zou schilderen – drie werken van Stom. Mogelijk verhuisde Stom rond 1650 naar Noord-Italië. Zijn onderwerpen varieerden van religieus en mythologisch tot historisch en genre, [2] waarover Benedict Nicolson opmerkte: “de meerderheid van de genrescènes … grijpt terug op Utrecht.”[3]

In dit werk, dat volgens Nicolson in Napels werd geschilderd, heft een fluitspeler in Boheemse kledij en met een felgestreepte, gepluimde baret een glas wijn op om de toeschouwer te groeten. Vanuit een verborgen lichtbron links wordt de jongeman fel belicht door het spel van licht en schaduw – het gebruik van chiaroscuro dat het kenmerk van de Caravaggisten vormt. Zulke nachtelijke lichteffecten creëerden een dramatiek die overdag niet te evenaren was, en dankzij zijn vertrouwdheid met Honthorsts Utrechtse genrescènes kon Stom deze stijl opnieuw in Italië introduceren toen hij in 1630 in Rome arriveerde.[4]

In die tijd werden drinken en bepaalde vormen van muzikale uitvoering met afkeuring bekeken, aangezien fluiten en blokfluiten als seksueel beladen werden beschouwd. Dit geloof wordt duidelijk verwoord in contemporaine werken zoals een gravure van Nicolaes de Bruyn met een Vrolijk Gezelschap, waarop jonge mannen worden afgebeeld die met “dames” feestvieren terwijl fluit en viool klinken, vergezeld van het opschrift: “Sex and drink ruin youth.”[5] Toch kan Stoms voorstelling slechts als warm en uitnodigend worden gezien. Het is een paradox die Nicolson het best samenvatte:  “Alle Utrechtse schilders wenden zich tot moralistische genres, maar maken nooit helemaal duidelijk wat hun morele houding is – een kenmerkend aspect van de Nederlandse schilderkunst vanaf het begin van de zestiende eeuw.”[6]
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

[1] Biografische informatie ontleend aan “Matthias Stom, Old Woman Praying” op metmuseum.org/art/collection; en Matthias Stom (ook wel Stomer genoemd) op The Collection – Museo Nacional del Prado, museodelprado.es.
[2] Ibid.
[3] Benedict Nicolson, The Burlington Magazine, op. cit., p. 239.
[4] Benedict Nicolson, Caravaggism in Europe, op. cit., deel I, pp. 25–27.
[5] Dennis P. Weller, op. cit., pp. 203–204.
[6] Benedict Nicolson, Caravaggism in Europe, op. cit., deel I, p. 23.